Reis door Zweden

Omhoog

   

Werelderfgoed in Zweden


De lijst van Werelderfgoederen van de Unesco omvat gebieden of objecten die een onvervangbaar onderdeel van het culturele of natuurlijke werelderfgoed vormen. In 1972 werd het Werelderfgoedverdrag opgesteld om bijzondere bescherming te bieden aan locaties die door hun universele waarde in aanmerking komen voor behoud als onderdeel van het werelderfgoed voor toekomstige generaties.

Slot Drottningholm

Het Slot Drottningholm is de woonplaats van de Zweedse koninklijke familie. Het slot ligt op het eiland Lövö ten westen van Stockholm. Slot Drottningholm (drottning betekent koningin en holm eiland), van oorsprong een koninklijk plezierslot op het eiland Lövö in het Mälarmeer ten westen van Stockholm, is sinds 1982 de woonplaats van de Zweedse koninklijke familie.
Het Chinese paviljoen (Kina slott) is in de stijl van de Franse
rococo gebouwd en biedt door het grote aantal Chinese en oriëntaalse elementen een exotische aanblik.
Het slottheater is een van de best bewaarde baroktheaters in Europa. Zijn hoogtepunt beleefde het onder Gustaaf III, die zelf voor het theater schreef en zelfs als toneelspeler optrad. Na zijn dood verviel het theater en het werd pas aan het begin van de 20e eeuw herontdekt en in 1922 gerenoveerd. De toneeltechniek is nog origineel en er is ook nog een verzameling van oude toneelrekwisieten. Tegenwoordig wordt het theater weer voor opvoeringen gebruikt.

De redenen waarom de UNESCO het tot monument op de werelderfgoedlijst heeft verklaard, zijn:

bulletDrottningholm – het kasteel, het theater, het Chinese paviljoen, en het park – is het beste voorbeeld in Zweden van een koninklijke 18-eeuwse residentie, en is representatief voor alle Europese architectuur uit deze periode.
bullethet Slot Drottningholm werd beïnvloed door het Franse Versailles, zoals vele andere paleizen in Europa in deze periode.

Birka en Hovgården, Vikingnederzettingen

              

Birka en Hovgården liggen op twee buureilanden (Björkö und Adelsö) in het Mälarmeer, het op twee na grootste meer van Zweden. Hier worden overblijfselen aangetroffen van de twee eeuwen dat de Vikingen in Europa expandeerden. Birka was de belangrijkste handelsplaats van de Vikingen en werd gesticht in 790 door een Vikingkoning. Op Adelsö was het paleis van de koning en van daaruit werd de handelsplaats op Björkö beschermd. Ongeveer 200 jaar lang was Birka een handelsplaats voor geheel Noord-Europa. Arabisch zilver, parels uit Oost-Europa en Rusland, ijzer uit Bergslagen en vellen en pelsen uit het noorden werden hier verhandeld. De opgravingen wijzen op een samenleving met een sterke hiërarchie en grote klassenverschil. De stad had in zijn bloeitijd ongeveer 700 tot 1000 inwoners. De stad wordt als de eerste echte stad in de geschiedenis van Zweden beschouwd. In de tweede helft van de 10e eeuw werd Birka verlaten. De redenen zijn onduidelijk, maar men vermoedt, dat aan de ene kant de Scandinavische landstijging het scheepvaartverkeer bemoeilijkte, en aan de andere kant de door Erik Segersäll in 970 gestichte stad Sigtuna de rol van Birka als handelsplaats heeft overgenomen. Het koninghof op het eiland Adelsö werd nog gebruikt en in de 13e eeuw werd de koninklijke burcht Alsnöhus gebouwd. In de 14e eeuw werd het geheel verlaten en vervielen de gebouwen. Op beide eilanden bevinden zich talrijke grafheuvels uit de Vikingtijd en de stad en het koningshof zijn door archeologen opgegraven. De talrijke vondsten worden in een museum op het eiland Björkö tentoongesteld.

De redenen waarom dit monument op de werelderfgoedlijst zijn opgenomen zijn:

bullethet monument is een goed bewaard voorbeeld van de handelsnetwerken van de Vikingen gedurende de twee eeuwen waarin ze economisch en politiek expandeerden in Europa.
bulletBirka is een van de meest complete en best behouden overblijfselen van de gouden tijd van de Vikingen van de jaren 700 tot 900.

Hoogovens van Engelsberg

De hoogovens van Engelsberg bevinden zich in Västmanland, en het is een industriemuseum. Het was in de 18e en 19e eeuw een van de modernste hoogovens in Europa. Tot het monument behoren het herenhuis met park, de bureaugebouwen, arbeiderswoningen en natuurlijk de industriegebouwen, waarin zich nog altijd het gehele toenmalige technische machinepark bevindt. Ängelsberg ligt in de regio Bergslagen, het traditionele mijngebied van Zweden. In 1681 werd daar een hoogoven gesticht, dat het ijzererts van de omliggende mijnen verwerkte. Het houtskool, om de temperatuur tijdens het proces te verhogen, kwam uit de bossen uit de omgeving. Binnen enige tientallen jaren had de fabriek zich al tot een van de belangrijkste ijzerproducenten van Zweden ontwikkeld. Aan het einde van de 19e eeuw raakten de hoogovens vanwege de concurrentie van buitenlandse ijzerproducenten met modernere technologie in economisch zwaar weer. Weliswaar werd in 1917 noch gemoderniseerd, maar werd de fabriek in 1919 toch stilgelegd. In de zeventiger jaren werden de hoogovens gerestaureerd. Het is nu in de toestand van ongeveer 1870, toen de fabriek de laatste keer werd verbouwd. De machines en technische gebouwen uit deze tijd (vooral de hoogoven en de smederij) zijn volledig functioneel.

De reden voor opname op de werelderfgoedlijst was:

bulletEngelsberg is een exceptioneel voorbeeld van een belangrijke Europese industrie van de 17e tot de 19e eeuw, met belangrijke technische overblijfselen en met zowel bureaugebouwen als woningen.
 
Rotstekeningen van Tanum

    

De rotstekeningen (ook wel petrogliefen genoemd) in Tanum, in het noorden van Bohuslän, in zuidwest-Zweden, zijn uit de bronstijd en ongeveer 3000 jaar oud. De afgebeelde motieven zijn rijk en gevarieerd, ze gaan over mensen en dieren, wapens, boten en andere onderwerpen. Ze laten het leven en het geloof van de mensen in Europa ten tijde van de bronstijd zien.
De rotstekeningen rondom Tanum zijn te vinden op zes plaatsen: Vitlycke, Aspeberget/Tegneby, Fossum, Litsleby, Gerum en Kalleby. Elke plaats is verschillend en heeft zijn eigen karakter. Vitlycke is het centrum van het werelderfgoedgebied. De rotstekeningen hier zijn hier het grootst en het meest gevarieerd in Zweden. Bij Vitlycke bevindt zich ook een museum.
Bij Fossum is er een grote rotstekening met 130 figuren in een samenhangende compositie, een strijd- of een jachtscène.
Bij Litsleby zijn er rotstekeningen over strijd. Een 2,5 m grote man met speer is de grootste menselijke figuur, die men in de rotstekeningen heeft aangetroffen. In de buurt van deze figuur is een strijdscène te paard, waarbij de mannen met speren en met schilden zijn bewapend.
Toen de rotstekeningen werden gemaakt (1800 tot 500 v.Chr.), lagen deze plaatsen aan het water. Tegenwoordig zijn deze plaatsen door de Scandinavische landstijging, als gevolg van het terugtrekken van het ijs na de laatste ijstijd, 25 tot 30 meter boven zeeniveau.

De redenen aangegeven door de UNESCO waarom de rotstekeningen van Tanum op de werelderfgoedlijst zijn toegelaten, zijn:

bulletze zijn een exceptioneel voorbeeld van rotstekeningen uit de bronstijd en zijn van bijzonder goede kwaliteit
bullethet is een weergave van vele aspecten van het (culturele) leven gedurende de bronstijd
bullethet landschap in Tanum getuigt van de ononderbroken bewoning van het gebied, dat meer dan 8000 jaar van de menselijke geschiedenis beslaat
 
Skogskyrkogården ("Boskerkhof"), de begraafplaats

         

Dit kerkhof in Enskede, een buitenwijk van Stockholm, is ontstaan tussen 1917 en 1940. Het is ontworpen door twee jonge architecten, Gunnar Asplund en Sigurd Lewerentz, op de plaats van de vroegere delfgrond voor stenen, die met dennen overgroeid was. Het ontwerp verenigt de vegetatie met architectonische elementen, en haalt daarbij voordeel uit de onregelmatigheden van het grondstuk. De Kapel van de Opstanding werd gebouwd in 1926, het crematorium van 1934 tot 1940.In het Tallum-paviljoen, in het zuidelijke deel van Skogskyrkogården, is een permanente tentoonstelling over het kerkhof en de beide architecten.

De reden voor opname op de werelderfgoedlijst was:

bullet Skogskyrkogården is een exceptioneel voorbeeld hoe architectuur en landschap gecombineerd kunnen worden in een kerkhof. Deze creatie heeft grote invloed gehad op het ontwerp van kerkhoven over de hele wereld.
bullet Greta Garbo (1905-1990) ligt hier begraven.
 
Visby, de hanzestad

              

Visby is de grootste stad op het Zweedse Oostzee-eiland Gotland en de hoofdstad van zowel de provincie Gotlands län als de gemeente Gotland, die beide het gehele eiland beslaan. De hanzestad telt 22.236 inwoners (31-12-2005), een oppervlakte van 1208 hectare en is een van de veertien Zweedse monumenten op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO
Visby werd in de 10e eeuw gesticht en was van de 12e tot de 14e eeuw een van de belangrijkste hanzesteden. Door zijn ligging nam het een belangrijke plaats in in de handel over de Oostzee en de Noordzee. In 1361 werd de stad door Denemarken veroverd, maar in de 17e eeuw weer door Zweden geannexeerd. Na de 14e eeuw nam het belang van de stad sterk af. Dit kwam onder andere door de pest, door piraterij, doordat Denemarken en Zweden om deze stad enige oorlogen voerden, en uiteindelijk in 1525 door de aanval van de Duitse stad Lübeck. Door de economische teruggang werden de gebouwen en constructies uit de bloeitijd van de stad gespaard (er was geen noodzaak om gebouwen te vervangen, voor andere, door economische ontwikkeling veroorzaakte, toepassingen). Al in het begin van de 19e eeuw werd de stad tot nationaal monument verklaard. Van alle ongeveer 220 hanzesteden was Visby dan ook in een van de beste posities om in 1995 tot werelderfgoed te worden verklaard.
 
Kerkdorp Gammelstad in Luleå

               

Het kerkdorp is gelegen binnen de stad Gammelstad en ligt ongeveer 5 kilometer buiten het centrum van de stad Luleå in de provincie Norrbotten in Noord-Zweden.
Een kerkdorp bestaat uit een centrale kerk, met huizen eromheen, waar de gemeenteleden kunnen overnachten. De stallen liggen direct buiten het dorp. De reden om een Kerkdorp in te richten is het grote gebied dat bij een parochie of kerkgemeente hoort. Door de grote afstanden was het vroeger niet mogelijk voor de gemeenteleden om aan te reizen, een kerkdienst bij te wonen en terug te keren op dezelfde dag. Daarom bracht men een nacht door in het kerkdorp. Het oponthoud in het kerkdorp werd niet alleen gebruikt voor het bezoek aan de kerk. Allerlei inkopen en zaken werden dan ook afgehandeld, zodat kerkdorpen zich ook tot zakelijke centra ontwikkelden. 1000 jaar geleden was het huidige Gammelstad een klein eiland in de uitstroomdelta van de Lulerivier. In de 12e eeuw werd Gammelstad het centrum van een kerkgemeente, die zich langs de rivieren Kalixrivier, Luleälv en Rånerivier van de bergen tot aan de kust strekte. Inmiddels bestaat het eiland niet meer door de landstijging als gevolg van het terugtrekken van het ijs na de laatste ijstijd.
De kerk stamt uit de 14e eeuw en is uit steen opgebouwd. De huizen (Kyrkstugor), 250 in aantal, zijn allen van hout, volgens de typische Scandinavische bouwstijlen. Een ander relatief goed behouden kerkdorp is Öjebyn in Piteå, 60 km zuidelijker.

De redenen voor opname op de werelderfgoedlijst waren:

bullethet monument heeft bijzondere waarde, omdat het een opmerkelijk voorbeeld is van een traditioneel kerkdorp in Noord-Scandinavië
bullet het illustreert de bijzondere aanpassing van conventioneel stadsontwerp aan de speciale geografische en klimatologische omstandigheden van een vijandelijke natuurlijke omgeving.
 
Lapland (Laponia :Latijn voor "Lapland")
Het gebied van het werelderfgoed beslaat 9400 vierkante kilometer. In dit gebied liggen vier nationale parken (
Muddus, Sarek, Padjelanta en Stora Sjöfallet) en twee natuurreservaten (Sjaunja en Stubba). Het gebied bevat bergketens, gletsjers, hoogvlakten, oerbossen, grote bergmeren, stroomversnellingen, en een uitgebreide dieren- en plantenwereld met meerdere bedreigde soorten.

De redenen voor opname als natuurerfgoed waren:

bulletLapland is van bijzondere universele waarde, omdat het lopende voorbeelden laat zien van geologische, biologische en ecologische processen.
bullethet heeft een grote variëteit aan natuurlijke fenomenen.
bulletde natuur is bijzonder mooi en biologisch divers, met onder andere de bruine beer en alpine flora.

De redenen voor de opname als cultuurerfgoed waren:

bulletde Saami wonen sinds de prehistorie in het gebied, en Lapland is een van de laatste, en zeker de grootste en best bewaarde voorbeelden van transhumance, de trek, afhankelijk van het seizoen, van kuddes rendieren tussen bergen en vlakten.
bulletTranshumance was vroeger wijdverbreid en dateert van de eerste stadia van menselijke economische en sociale ontwikkeling.
 
Vlootbasis Karlskrona

    

Karlskrona in Zuid-Zweden is een bijzonder voorbeeld van een laat 17e eeuwse geplande Europese vlootbasis. De originele indeling en veel van de gebouwen hebben intact overleefd, samen met de vlootinstallaties, die de ontwikkelingen tot op heden illustreren. De vlootbasis stamt uit 1680, toen Zweden een grote macht was en heerste over land van hedendaags Finland, Estland, Litouwen en delen van Noord-Duitsland. Karlskrona werd gebouwd op toenmalig op Denemarken veroverd land. Er werd een scheepswerf gebouwd en opslagplaatsen. In 1681 liep het eerste schip van stapel. In de volgende eeuwen werd de werf uitgebouwd, onder andere vanwege oorlogen tegen Denemarken en Rusland. Een volgende uitbouw werd uitgevoerd tijdens de Tweede Wereldoorlog, waarbij Zweden neutraal was. Sinds deze tijd lopen de activiteiten in de stad terug.

De motivatie van de UNESCO voor opname op de werelderfgoedlijst was:

bullet Karlskrona is een bijzonder goed behouden voorbeeld van een Europese vlootbasis, die componenten bevat, afgeleid van vroegere basissen in andere landen en welke op zijn beurt weer model heeft gestaan voor andere steden met vergelijkbare functies.
bullet Vlootbasissen speelden een belangrijke rol gedurende de eeuwen, toen de zeemacht een belangrijke factor was in de Europese politiek. Karlskrona is het best en het compleetst bewaard gebleven.
 
Hoge Kust (Höga kusten) en de Kvarkenarchipel (gedeeltelijk in Finland)

              

De Hoge Kust bevindt zich in Ångermanland in de noordelijk gelegen provincie Västernorrlands län aan de westkust van de Botnische Golf, een noordelijke verlenging van de Oostzee. Het gebied is 142.500 hectare groot, inclusief 80.000 hectare zee en eilanden in deze zee. De bijzondere topografie van de regio bestaat uit een aantal meren, baaien en vlakke heuvels tot 350 meter hoogte. Het gebied is gevormd door een combinatie van krachten door de ijslaag gedurende de ijstijd, het terugtrekken van het landijs en het oprijzen van nieuw land uit de zee. Sinds de laatste terugtrekking van het ijs, zo'n 9600 jaar geleden aan het begin van het Holoceen, is het land 285 meter gestegen. Het stijgt nog altijd met 8 mm per jaar. Dit verschijnsel wordt isostasie genoemd. Tijdens de ijstijd was de dikte van het landijs op deze plaats ongeveer 3 km. Door het gewicht van de ijslaag zakte de aardkorst omlaag. Nu het landijs gesmolten is, veert de aardkorst langzaam weer omhoog. Dit is de grootste landverhoging ter wereld, zover bekend, als gevolg van het terugtrekken van het ijs uit de ijstijd. De verhoging van het land heeft tot gevolg dat de regio in een relatief snel tempo verandert. In de zee ontstaan en vergaan telkens weer eilanden of delen van eilanden. De zee bestaat uit brak water, als gevolg van de steeds verdere afsluiting van de Atlantische Oceaan. Er bestaan door de unieke topografie meerdere zee-ecosystemen op relatief korte afstand.

De reden voor opname op de werelderfgoedlijst was:

bullethet monument is een van de plaatsen ter wereld waar isostatische bodemverhoging, vanwege het verdwijnen van het ijs, plaatsvindt. De isostatische omkering is goed zichtbaar en de uniekheid van de regio is een resultaat van de isostatische bodemverhoging, die groter is dan op andere plaatsen. De regio is een typisch gebied voor onderzoek naar dit fenomeen, en werd ook als eerste in deze regio herkend en bestudeerd
 
De Kvarkenarchipel (Zweeds: Kvarken / Fins: Merenkurkku) is een zeegebied in de Botnische Golf, op het smalste gebied tussen Zweden en Finland. Hier ligt ongeveer 80 km water tussen de landen. Ook liggen er vele eilanden in de zee. Er zijn plannen om een brug tussen de twee landen aan te leggen.
 
Agrarisch landschap van Zuid-Öland
Het eiland Öland is het op drie na grootste eiland in de Oostzee. Het zuidelijke deel bevat één derde van het eiland en wordt gedomineerd door een groot kalkstenen plateau. Het bevat akkers, weide, dorpen, vluchtheuvels en beekjes. Mensen wonen hier al 5000 jaren sinds de steentijd en hebben hun manier van leven aangepast aan de fysische beperkingen van dit eiland. Hierdoor is het landschap uniek, met een grote hoeveelheid aan tekenen van het leven in de prehistorische tijd tot heden, waarbij het gebruik van het land echter nauwelijks is veranderd. Door de opdeling van het landschap zijn langgetrokken "lijndorpen" ontstaan. De kalksteen van het eiland is gebruikt voor de huizen en de typische windmolens op het eiland. Er zijn veel tekens vanuit de verschillende tijdperken: grafmonumenten uit de steentijd, grafheuvels uit de bronstijd, prehistorische forten en huisfunderingen, stenen afgrenzingen van akkers en grote kerkhoven uit de ijzertijd. De helft van het werelderfgoed bestaat uit heide. Deze heide bestaat uit een dunne laag aarde. Hierdoor kan er extreme droogte optreden en ook overstromingen. Dit heeft een unieke flora laten ontstaan. De vlakke aan de kust gelegen weiden zijn aantrekkelijk voor vogels.

De redenen voor opname in het Werelderfgoed waren:

bullethet landschap is gevormd door de lange culturele geschiedenis, aangepast aan de fysische beperkingen door de geologie en topografie van het eiland.
bulletZuid Öland is een uitstekend voorbeeld voor menselijke bewoning, die optimaal gebruik maakt van de verschillende landschappelijke types op een eiland.
 
Mijngebied van de grote Koperberg Stora Kopparberget in Falun

    

De Zweedse naam voor het monument is Kopparbergslagen. Het bevindt zich bij Falun, rondom de berg Kopparberget. Het is een unieke getuige van de industriegeschiedenis van Zweden. Al in de 9e eeuw werd hier koper afgebouwd. In de 17e eeuw werd dit gebied het belangrijkste industriegebied van Zweden. Vanaf de 18e eeuw ging het echter bergafwaarts. Uiteindelijk in 1992 werd de laatste mijn gesloten. Het grote gat in de grond dat door mijnbouw is ontstaan bij Falun is typisch voor dit monument. In Falun vindt men vele historische gebouwen. In de omgeving zijn er veel overblijfsels van de periode van industriële bloei.

De opname op de werelderfgoedlijst was een gevolg van:

bullethet delven van koper was gebaseerd op Duitse technologie, maar het gebied was een van de grootste producenten van koper in de 17e eeuw en oefende veel invloed uit op de mijnbouwtechnologie in de gehele wereld gedurende 2 eeuwen.
bullethet gehele landschap van Falun wordt gedomineerd door de overblijfselen van de kopermijnbouw. De productie begon in de 9e eeuw en werd beëindigd aan het einde van de 20e eeuw.
bulletde zich opvolgende perioden in de economische en sociale revolutie van de koperindustrie in het gebied van Falun, van kleine tot grote industriële activiteit, tekent zich af in de vele industriële, stedelijke en huiselijke overblijfselen, die de tijd hebben overleefd.
 
Radiostation Varberg
Het Radiostation Varberg bij Grimeton in zuid-Zweden (gebouwd van 1922 tot 1924) is een zeer goed bewaard monument van de vroege trans-Atlantische communicatie. Het bestaat uit een lange golf zender, inclusief zes 127-meter hoge stalen masten, waartussen een staaldraad is gespannen, die functioneert als antenne. Hoewel het niet langer regelmatig wordt gebruikt, is de zender zo onderhouden, dat het nog altijd volledig functioneert. Het gebied is 110 hectare groot. Hierop staan gebouwen die de originele Alexanderson-zender met de antennemasten, de korte golf zender met antennes, en een woongebied voor het personeel van het radiostation. Architect Carl Åkerblad heeft de hoofdgebouwen ontworpen in neoklassieke stijl. Ingenieur Henrik Kreüger was verantwoordelijk voor de antennemasten. In de tijd van de bouw van het station waren deze torens de hoogste bouwsels in Zweden. Het herkenningsteken van deze zender was SAQ (beluisteren). De zender werd tot de vijftiger jaren gebruikt voor de communicatie met Radio Central op Long Island in de Verenigde Staten. Tot 1996 werd de zender gebruikt voor communicatie met onderzeeboten. De frequentie die gebruikt werd was 17.2 kHz. Op speciale dagen zoals Alexandersondag (laatste weekend van juni) worden nog teksten in Morse verzonden.

De opname op de werelderfgoedlijst was een gevolg van:

bullethet radiostation Varberg is een monument, die de procesontwikkeling van de communicatietechnologie in de periode na de Eerste Wereldoorlog documenteert.
bullethet radiostation is een uitstekend voorbeeld van de ontwikkeling van de telecommunicatie en is het enige overlevende voorbeeld van een groot zendstation van voor de elektronische technologie en de ontwikkeling van de telecommunicatie daarna.
 
Geodetische boog van Struve in Wit-Rusland, Estland, Finland, Letland, Litouwen, Noorwegen, Moldavië, Rusland, Zweden en Oekraïne.
De Geodetische boog van Struve strekt zich uit van Hammerfest in Noorwegen tot aan de Zwarte Zee. De boog beslaat een lengte van 2820 kilometer en loopt door tien verschillende landen. Door middel van de meetpunten op de boog, kan nauwkeurig de grootte en de vorm van de aarde worden berekend door middel van driehoeksmeting. De boog is genoemd naar de astronoom Friedrich Georg Wilhelm von Struve (1793-1864). In zijn opdracht werden tussen 1816 en 1855 258 driehoeken en 265 vaste punten geïnstalleerd. Deze punten zijn op verschillende wijze gemaakt; zo zijn er gaten in rotsen, ijzeren kruisen, stenen en obelisken die de punten aangeven. De term geodetisch verwijst naar het wiskundige begrip geodeet dat de kortste verbinding tussen punten aanduidt, en naar geodesie, de wetenschap die onder andere de vorm van de aarde bestudeert.
De Geodetische boog van Struve loopt door de volgende landen:
bulletNoorwegen
bulletZweden
bulletFinland
bulletRusland
bulletEstland
bulletLetland
bulletLitouwen
bulletWit-Rusland
bulletMoldavië
bulletOekraïne

Ten tijde van aanleg waren dit slechts twee landen; Zweden-Noorwegen en het Russische keizerrijk.
De boog van Struve is een opmerkelijk voorbeeld van wetenschappelijke samenwerking tussen wetenschappers uit verschillende landen en tussen verschillende staatshoofden.

Heeft u vragen, op- en/of aanmerkingen laat ons dat even weten d.m.v. het invullen van het contactformulier op de website